کتوز در گاوهای شیری مدرن

کتوز در گاوهای شیری مدرن

بیماری کتوز در اثر سوخت و ساز (متابولیسم) ناقص چربی بدن (که برای تأمین انرژی مورد نیاز گاو شیری به حرکت درآمده است) پیش می‌آید.  گرفتاری‌هایی که از بیماری کتوز پدید می‌آید:   کاهش تولید شیر،  کاهش وزن بدن،  بی‌اشتهایی،  و گاه نشانه‌هایی از ناآرامی است (کتوز کلینیکال) ولی در بسیاری موارد نشانه‌های ظاهری این گرفتاری‌ها به خوبی قابل دیدن نیستند (کتوز ساب کلینیکال).

به ادامه مطلب بروید

بیماری کتوز چگونه پدید می‌آید؟

گاوهای مدرن شیری برای تولید مقدار زیادی شیر در هر روز نیاز به انرژی کافی دارند.  اگر انرژی به اندازه کافی به بدن آنها (از راه خوراک) نرسد دچار گرفتاری می‌شوند.  این گرفتاری‌ها،  بیشتر به صورت نهفته در  7-5  هفته پس از زایمان پدید می‌آیند و معمولاً گاوهای چاق‌تر (اسکور 75/3)  بیشتر گرفتار می‌شوند.

غلات عموماً به وسیله میکروب‌های درون شکمبه شکسته می‌شوند.  ماده‌ای که از شکسته شدن غلات در شکمبه به وجود می‌آید پروپیونات (Propionate)  نام دارد که یک اسید چرب فرّار است.

در شکمبه،  همچنین بیشتر الیاف خوراک گاو به وسیله میکروب‌ها به دو ماده به نام‌های استات (Acetate) و بوتیرات (Butyrate)  تبدیل می‌شوند،  و این دو ماده نیز از اسیدهای چرب فرّار هستند.

این هر سه نوع اسید چرب فرّار از دیواره شکمبه گذر می‌کنند و به وسیله خون به کبد گاو برده می‌شوند تا در آنجا به مواد دیگری تبدیل شوند.

کبد گاو،  پروپیونات را به گلوکز تبدیل می‌کند و بدن گاو (در درون پستان) از گلوکز ماده دیگری به نام لاکتوز می‌سازد که همان قند شیر است.  به همین سبب مقدار شیری که هر روز یک گاو می‌تواند تولید کند بستگی به مقدار گلوکزی دارد که ما از راه جیره روزانه می‌توانیم به بدن او برسانیم.

وظیفه دیگری که پروپیونات بر عهده دارد (بجز تبدیل شدن به گلوکز)،  دخالت در سوخت و ساز چربی بدن گاو است.  اگر گاو از راه خوراک،  انرژی لازم برای تولید شیر را به دست نیاورد دست به برداشت از ذخیره چربی بدن خود می‌زند،  تا با شکستن و مصرف کردن آن،  کمبود انرژی لازم را جبران کند.  چربی که از بدن گاو برداشت می‌شود نخست به ذره‌های کوچک به نام (اسیدهای چرب فرّار ـ NEFA ) شکسته می‌شود و سپس به درون کبد گاو منتقل می‌گردد.  این اسید چرب فرّار در کبد تبدیل به استات (Acetate)  می‌شود تا انرژی لازم برای جبران کمبود انرژی گاو را تولید کند.

برای این که استات (Acetate)  در کبد گاو تبدیل به انرژی شود می‌بایست شکسته شود و از آن اکسید دو کربن و آب به دست آید،  ولی شکسته شدن استات در کبد نیاز به مقداری پروپیونات دارد.  هرگاه این مقدار پروپیونات در کبد گاو وجود نداشته باشد ـ که معمولاً در گاوهای پر شیر که پروپیونات زیادی برای تولید شیر مصرف می‌کنند پیش می‌آید ـ این استات پدید آمده از چربی برداشت شده از بدن،  تبدیل به انرژی نمی‌شود و در کبد انباشته می‌گردد.  آنگاه از مولکول‌های استات سه ماده به وجود می‌آید به نام‌های استواستات (Acetoacetate) ،  استون (Acetone) ،  بتاهیدروکسی بوتیرات (Beta-Hydroxybutyrate) .  آن هنگام که این مواد از کبد به درون خون گاو راه می‌یابند نشانه‌های بیماری کتوز در گاو آشکار می‌شود

بیماری چربی کبد

هرگاه چربی،  به آن شکل که در بالا گفته شد،  در کبد گاو انباشته شود،  بیماری چربی کبد پیش می‌آید.  جالب این است که هنگامی که گاو در حال چاق شدن است انباشته شدن کبد از چربی پیش نمی‌آید.  این وضع هنگامی پیش می‌آید که گاو از چربی ذخیره بدن برداشت می‌کند و می‌کوشد آن را به وسیله کبد به انرژی تبدیل نماید،  که معمولاً پیش و پس از زایمان دیده می‌شود.  بنابراین،  چاق و پر چربی شدن کبد هنگامی صورت می‌گیرد که وزن گاو رو به کاهش می‌نهد.

بیماری چربی کبد (به معنی بیش از 20 درصد چربی) انجام وظیفه کبد را مختل می‌سازد،  مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها را کاهش می‌دهد،  باروری را دچار پریشانی می‌کند و گاهی نیز به مرگ گاو می‌انجامد.  اگر چربی در کبد انباشته شود دست‌کم 5 تا 10 هفته پس از زایمان طول می‌کشد تا گاو با برقراری موازنه مثبت انرژی در بدن،  بتواند سطح چربی کبد را کاهش دهد.  گاوهای چاق بیشتر از گاوهای لاغر در آغاز دوره شیردهی گرفتار بیماری کتوز می‌شوند.

 

عوامل ایجاد کننده بیماری کتوز

1-  موازنه منفی انرژی به بیماری کتوز منجر می‌شود.  این هنگامی است که نیاز بدن گاو به انرژی،  از آن مقدار انرژی که از راه خوراک به بدن او می‌رسد بیشتر باشد.

2-  استرس می‌تواند بیماری کتوز پدید آورد.  هنگامی که گاو در زایمان دچار استرس می‌شود ترشح هورمون‌ها سبب بالا رفتن مقدار چربی خون او می‌شود.  سخت‌زایی،  بی‌توجهی به گاوها به هنگام زایمان،  و آزار دادن گاو ایجاد استرس می‌کند .

آزمایش‌های انجام شده در دانشگاه ویسکانسین نشان داده‌اند که خوراک گاوها یک هفته پیش از زایمان به شدت کاهش می‌یابد.  کاهش خوراک با بالا رفتن نیاز بدن به خوراک بیشتر،  برای تأمین رشد گوساله در آخرین هفته بارداری و رشد بافت‌های پستانی هم زمان می‌شود.

گاوهایی که دوقلو آبستن هستند زودتر از دیگر گاوها از خوراک می‌افتند در حالی که نیاز آنها به خوراک،  برای نگهداری دو گوساله،  بیشتر از دیگران است.

به هنگام تنظیم جیره گاوهای هلشتاین نزدیک به زایمان،  گمان ما این است که آنها به طور متوسط برابر 75/1 درصد وزن بدنشان (حدود 10 کیلوگرم) ماده خشک می‌خورند.  هرگاه اُفت خوراک معمولی گاو در محاسبه منظور نشود و برای جبران کمبود خوراک،  ماده انرژی‌زای فشرده به گاو خورانده نشود باید انتظار داشته باشیم که گاو بیدرنگ مقدار زیادی از چربی ذخیره بدن را برای تأمین کمبود انرژی به حرکت درآورد که سرانجام بیماری چربی کبد منجر خواهد شد.

 

مواظب مقدار کربوهیدرات غیر فیبری جیره (NFC)  باشید:

از آنجا که گاو،  پروپیونات را برای تبدیل چربی بدن به انرژی بکار می‌برد می‌باید مقدار کربوهیدرات غیر فیبری در جیره گاو در یک هفته پیش از زایمان به حدود 32 درصد ماده خشک جیره او افزایش یابد.  با افزایش کربوهیدرات غیر فیبری در جیره گاو،  میکروب‌های درون شکمبه که جمعیت آنها در دوره خشکی کاهش یافته بود افزایش می‌یابد تا بتواند کربوهیدرات غیر فیبری افزون شده در جیره را هضم کند سطح پاپیلاهای دیواره روده نیز برای جذب اسیدهای چرب فرّار زیادی که از هضم کربوهیدرات غیر فیبری (کنسانتره) پدید می‌آید رو به گسترش می‌نهد.  هم افزون شدن جمعیت باکتریایی شکمبه،  و هم گسترش رویه پاپیلاها،  از اسیدی شدن محیط شکمبه پیشگیری می‌کنند،  مشروط بر اینکه تغییرات جیره تدریجی باشد و محیط شکمبه برای این تغییرات آماده شده باشد.

تنظیم مقدار فیبر جیره

هنگامی که به گاو در نزدیکی زایمان غلات بیشتر می‌خورانیم و گاوها نیز حجم خوراکشان افزایش نیافته است،  ما خود به خود امکان جابه‌جا شدن شیردان را به وجود می‌آوریم.  گاوی که شیردان او جابه‌جا شود احتمال گرفتاری‌اش به بیماری کتوز بیشتر می‌شود بنابراین بسیار مهم است که مقدار کافی خوراک فیبری کارآمد (بیش از 32 درصد جیره) در جیره گاو بگنجانیم.

 

تنظیم میکروفلور باکتریایی شکمبه

در دوره خشکی،  که جیره کم انرژی و خشبی به گاو خورانده می‌شود،  به پیروی از آن جمعیت باکتریایی شکمبه رو به کاهش می‌گذارد.  پس از زایمان با تغییر ناگهانی جیره و بالا رفتن مقدار کنسانتره،  لازم می‌آید که جمعیت باکتری‌های سودمند شکمبه نیز هماهنگ با آن افزایش یابد تا آشفتگی‌های گوارشی و متابولیسمی مانند کتوز پیش نیاید.

یکی از راه‌های کارآمد برای افزایش همگام جمعیت باکتری‌های سودمند شکمبه با تغییرات جیره،  افزودن پروبیوتیک‌های باکتریایی به جیره گاوها از سه هفته پیش از زایمان تا سه هفته پس از زایمان است.  با این کار،  هنگامی که حجم کربوهیدرات‌های خوراک بالا می‌رود شکمبه آمادگی رویارویی با عوارض این تغییر ناگهانی را خواهد داشت.

برای تهیه محصولات دامپزشکی و دامپروری ، کتابها و فیلم های آموزشی از قسمت زیر استفاده کنید.