آکاریوزیس در زنبور عسل ( Acariosis )
آکاریوزیس در زنبور عسل
( Acariosis )
این بیماری برای اولین بار ، سال 73 در ایران گزارش شد . شیوع آن بیشتر در مناطق شمالی است .
عامل بیماری کنه ای است به نام آکاراپیس وودی یا مایت تراشه ای (Acarapis woodi ) که از گونه ی کنه های گیاهی است ، در داخل مجاری تنفسی زندگی می کند و یک انگل داخلی به حساب می آید .
این انگل چشم نداشته و دارای 4 زوج پاست . اندازه ای حدود 0.1 میلی متر داشته و تمام مراحل زندگی انگل - از تخم تا بلوغ - را در یک تراشه می توان دید .
انگل فقط تا قبل از 5 روزگی خروج زنبور از حجره ؛ یعنی قبل از 5 روزگی بلوغ زنبور می تواند از راه سوراخ های تنفسی ناحیه ی سینه وارد بدن زنبور شود ؛ زیرا از 9 روزگی به بعد سوراخ ها با موهایی بسته و محافظت می شوند .
آکاراپیس پس از ورود شروع به تخم گذاری می کند . تخم های انگل درشت بوده و به اندازه ی جثه ی انگل هستند. 3 تا 6 روز بعد از آن ، تخم ها تفریخ و بعد از 6 تا 10 روز تبدیل به کنه ی بالغ و آماده ی جفت گیری می شوند . در کل ، فاصله ی هر نسل تا نسل بعدی حدود 9 تا 14 روز طول می کشد .
بیماری زایی:
جرب مجاری تنفسی (آکاراپیس وودی)، خیلی کوچکتر از جرب واروا است، اندازه این جرب حدود 100 تا 150 میکرون و انگل دستگاه تنفسی زنبوران بالغ است.
بعد از ورود از طریق روزنه تنفسی زنبور، در داخل مجاری شروع به زندگی و تولید مثل می نماید. گاهی در کیسه های هوایی سر ، سینه و شکم زنبور عسل نیز، دیده میشود. با ورود به مجاری مذکور جهت تغذیه، جدار مجاری را سوراخ نموده و همولنف زنبور را می مکد . این عمل باعث جذب میکروب ها و سایر عوامل میکروسکوپی آلوده کننده، میشود .
زاد و ولد در این مجاری ، التهاب مجاری ناشی از سوراخ شدن آن جهت مکش همولنف،تجمع مواد دفعی حاصله از تغذیه، وهجوم سایر عوامل آلوده کننده میکروسکوپی، منجر به انسداد این مجاری میشود.
زنبور در هنگام پرواز دچار نقص در تامین اکسیژن شده ، سوخت و ساز حشره دچار اختلال گردیده ، حرارت لازم بدن تامین نمیشود . در نتیجه زنبورانی که کندو را ترک میکنند، نمیتوانند به کندو برگردند و خارج از کندو تلف میشوند .
در یک آزمایش ، گروهی از زنبوران که از اولین پرواز بهاری بازگشته، با زنبورانی که در بین راه مانده بودند، از نظر آلودگی به آکاراپیس مقایسه شدند.روشن گردید، که گروه دوم آلودگی بیشتری داشتند.
سیر زندگی آکاراپیس وودی:
جرب ها دارای سیستمی هستند که با استفاده از آن جرب ماده میتواند مثل زنبور عسل، بارور نمودن تخم را کنترل کند. تخم بارور شده (ماده)، حاوی خصوصیات ژنتیکی والدین است . در صورتیکه تخم نابارور (نر)، فقط حاوی خصوصیات ژنتیکی مادر است .
جرب ها معمولاً بعد از مرحله تخم و لارو دو یا چند مرحله شفیره ای دارند و سپس بالغ میشوند، در حالیکه جرب آکاراپیس وودی، بلافاصله بعد از مرحله تخم و لارو، بالغ میشود . این وضعیت زمان تبدیل تخم به لارو و حشره بالغ را، به دو هفته کاهش میدهد و تولید مثل و تکثیر آن سرعت می یابد .
تولید مثل جرب در داخل مجاری هوایی انجام میشود . در این محل جرب ماده 20-8 عدد تخم میگذارد ، که در همانجا رشد کرده، بالغ می شود . تعداد جرب های ماده 4-2 برابر جربهای نر است . زمان مورد نیاز برای تبدیل تخم به جرب نر 12-11 روز، و برای جرب ماده 15-14 روز است. مراحل تخم، لارو و بلوغ هر کدام 4-3، روز طول میکشد.
پس از بلوغ ، از مجاری تنفسی زنبور خارج و آماده حمله به زنبور دیگری میشود. برای رفتن به زنبور جدید به انتهای موهای حاشیه منفذ تنفسی رفته منتظر زنبور میماند .
زنبوران جوان کمتر از 9 روز برای آنها مناسب هستند ، به بدن آنها چسبیده و روی بدن زنبور قرار می گیرند . دی اکسید کربن خارج شده از منافذ تنفسی ، عامل جذب آنها به منافذ است .
انتشار
رفتار غارت در انتشار بیماری مهمترین نقش را دارد . رفتار جستجوگری و نقل و انتقال کندوها بین زنبورستان نیز در انتشار بیماری نقش دارند .
علایم
هیچگونه علایم ظاهری واضحی برای تشخیص آکاریوز بعنوان علایم عفونت، دیده نمیشود . رفتار زنبوران مبتلا، همانند ابتلاء به سایر آلودگیها میباشد.
زنبوران آلوده از روی دریچه پرواز، یا در هنگام پرواز، روی زمین می افتند . یا ممکن است بصورت خوشه های کوچک جلوی کندو تجمع نمایند . روی زمین میخزند ، از تیغه های علف ها بالا رفته ، می افتند و دو مرتبه شروع به بالا رفتن میکنند ، بالها فلج شده و قدرت پرواز ندارند . شکم زنبوران ممکن است متورم باشد یا دچار اسهال شوند . در اواخر آلودگی ممکن است زنبوران از کندو فراری شوند .
عدم قدرت پرواز، منجر به از دست رفتن زنبوران صحرا رو گردیده و باعث کاهش ذخیره غذایی کندو میشود. در چنین حالتی از جمعیت کلنی کاسته شده و ممکن است منجر به مرگ کلنی شود.
همراه شدن سایر بیماریها ، شرایط نامساعد محیطی ، کمبود گرده، کمبود شهد و خشکسالی ، منجر به تشدید عوارض حاصله از آلودگی میشود. سطح آلودگی در زمستان و اوایل بهار به بالاترین میزان میرسد.
علایم بیماری به تعداد انگل موجود در داخل مجرای تنفسی ، به عوارض حاصله از وجود انگل و انسداد مجاری هوایی و به ضایعات حاصله در دیواره مجاری, بستگی دارد.
هنگامیکه جمعیت انگل افزایش می یابد ، دیواره مجاری تنفسی که در حالت طبیعی سفید و شفاف میباشند ، تیره و کدر شده ، نقاط سیاه رنگ در آن ظاهر میشود که احتمالا مربوط به ملانین میباشد.
میزان مرگ و میر، از متوسط تا زیاد، تفاوت دارد . علایم اولیه آلودگی، بجز مقدار محدودی کاهش جمعیت، معمولاً جلب توجه نمی کند . وقتی آلودگی شدت می یابد ، علایم هویدا میشود .
این حالت در اوایل بهار، بعد از دوره زمستان گذرانی، بروز میکند ، که جرب ها در زنبوران طویل العمر زمستانی، زاد و ولد نموده اند .
عدم قدرت پرواز ، افتادن ناگهانی زنبور بالغ در هنگام پرواز ، گیج و مشوش شدن زنبور ، متورم بودن شکم و در آمدن بال به شکل K از جمله علایم این بیماری هستند .
تشخیص
برای تشخیص بیماری حلقه ی اول سینه ی زنبور را که محل اسپیراکل تنفسی است ، جدا کرده و زیر لوپ آن را بررسی می کنیم . در آلودگی انگلی ، لوله ی نای یا تراشه ، تیره دیده می شود .
روش دیگر ، استفاده از روش دیسک است . در این روش ، بند اول سینه را بریده و 24 ساعت در محلول پتاس قرار می دهیم . پتاس باعث لیز شدن عضله ها می شود . چیزی که باقی می ماند نای است که می توان آن را بررسی کرد .
روش تشخیص آزمایشگاهی مایت acarapis woodi
در این روش حداقل تعداد 20زنبور را مورد بررسی قرار می دهیم.بدین صورت که ابتدا با اسکالپل سر و دو جفت پاهای قدامی زنبورها را قطع کرده و سپس صفحه کیتینی بین سر و سینه را برش می دهیم تا عضلات در معرض دید قرار گیرند.در صورت آلوده بودن زنبور به این مایت تراشه های تنفسی در زیر لوپ بصورت کدر مشاهده می شوند.سپس عضلات سینه را جدا کرده و آنها را بمدت یک شبانه روز در پتاس 10%قرار می دهیم تا بافتهای نرم حل شده و فقط تراشه ها باقی بمانند.روز بعد تراشه ها را بوسیله پنس یا سوزن خارج کرده و زیر میکروسکوپ مشاهده می کنیم.در صورت آلوده بودن زنبور مایت در داخل تراشه ها مشاهده خواهد شد.
در روش سریعتر از قسمت سینه زنبور برش مورب تهیه کرده روی لام گذاشته و چند قطره پتاس 10% روی آن می ریزیم سپس روی شعله حرارت می دهیم تا پتا س باعث حل شدن بافتهای نرم شود.پس از حل شدن لامل را روی آن قرار داده و با بزرگنمایی x40وجود انگل را در تراشه ها بررسی می کنیم.
روش نمونه گیری:
50 زنبور بصورت تصادفی، از کلنی مشکوک جمع آوری میشود . این نمونه از بین زنبورانی که جلو یا در حوالی کندو (3 متری)، در حال خزیدن هستند و قدرت پرواز ندارند یا بتازگی تلف شده اند، جمع آوری می شود و شامل زنبوران زنده ، در حال مرگ و مرده، می باشند . زنبوران زنده را با در الکل( اتیل الکل) قرار داده یا در فریزر (c 20 - ) منجمد می نماییم.
از مرگ زنبوران نباید بیش از 3-2 روز گذشته باشد یا باید در یخچال نگهداری شوند . در این صورت به مدت دو هفته در یخچال( 4 درجه )، یا دو ماه در فریزر( c 20 – درجه ), قابل نگهداری می باشند.
روش کار:
1-زنبور به پشت خوابانده شده، یا با شصت و اولین انگشت نگه داشته شود.
2-با یک پنس سر و اولین جفت پاها را جدا نموده و بافتهای اطراف نای را برداشته تا مجرای نای آشکار شود. نزدیکترین مجرای هوایی به منفذ تنفسی را بازرسی کرده تا آلودگی خفیف مشخص شود . آلودگی شدید، به آسانی با دیدن نقاط سایه روشن در مجاری شفاف تا تیره قابل تشخیص است. در آلودگی شدید و کهنه، رنگ مجاری از قهوه ای تا سیاه تغییر مینمایند.
3-بوسیله یک تیغ تیز از منطقه سینه ، بین بالهای جلویی و پاهای میانی،یک مقطع،گرفته می شود .
4-مقاطع را حدود 20 دقیقه در محلول 8% پتاس با حرارت ضعیف، قرار داده ، یا بمدت یک شب در محلول مذکور بدون حرارت، گذاشته شود.
5-اولین جفت مجاری تنفسی سینه ( تراشه ) ، که با بافت عضلانی پوشانیده شده ، با میکروسکوپ و عدسی 20 ، قابل رویت است . یا میتوان با جدا نمودن و انتقال تراشه به اسلاید دیگر و اضافه کردن گلیسیرین یا آب، با درشتنمایی بالاتر، مشاهده نمود .
6-جرب ها و تخم ها بآسانی از دیواره شفاف مجاری تنفسی دیده میشوند .
این یک روش تشخیص آزمایشگاهی در تشخیص آکاریوز است، که به وسیله آن آلودگی های اولیه تشخیص داده میشوند و میتوان میزان آلودگی را ثبت نمود. آلودگیهای خفیف با این روش قابل تشخیص است. در موارد استثنایی نیاز به استفاده از درشتنمایی بیشتر است. اگر ضرورت داشته باشد که برای تفکیک، بین آلودگی خفیف و شدید، از این آزمایش استفاده شود ، مشاهده تا مرحله دوم انجام میشود و با دیدن رنگ مجاری،آلودگی مشخص میشود.
روش تشخیص سریع :
یک نمونه حاوی دویست زنبور، بصورت تصادفی از کلنی مشکوک، جمع آوری پس از جدا نمودن بالها و پاهای زنبوران، آنها را در یک ظرف 100 میلی لیتری، که یک چهارم آن از آب پر شده، می ریزیم . نمونه سه مرتبه و هر بار چند ثانیه با ده هزار دور در دقیقه، بوسیله همزن برقی، یکنواخت میشود. در صورت لزوم مقداری آب به آن اضافه میشود . سپس آن را از یک صافی ( با منافذ 8/0 میلی متر ) عبور داده، حجم آن به 50 میلی لیتر رسانده شود.
مایع صاف شده در دور 1500، بمدت 5 دقیقه، سانتریفوژ می گردد. پس از خارج نمودن مایع، به رسوب حاصله، که حاوی جرب ها میباشد، چند قطره اسید لاکتیک اضافه میشود .
بعد از ده دقیقه که رشته های عضلانی حل گردید ، مقداری از رسوب را روی لام قرار داده, با یک لامل پوشانده میشود .لام آماده شده و با میکروسکوپ قابل رویت است . این تکنیک از روش قبلی سریعتر، اما دقت آن کمتر است.
در این آزمایش، جرب های خارجی[6] ، که از نظر شکل ظاهری شبیه آکاراپیس وودی هستند ، ممکن است مشاهده شوند. این جربها، اغلب روی سینه زنبوران سالم دیده میشوند و بآسانی با آکاراپیس وودی اشتباه میشوند . بنظر میرسد آنها تهدید جدی برای زنبورداری نباشند.در صورتی که لازم باشد آلودگی بصورت کلی معین شود از این روش استفاده میشود .
درمان
برای درمان آلودگی آکاراپیس وودی از اکثر داروهای مورد استفاده در درمان انگل واروآ می توان استفاده کرد .
روش های مبارزه عبارتند از :
1- روش بیولوژیک 2- روش ژنتیکی 3- روش های شیمیایی
روش های بیولوژیک عبارتند از :
1- استفاده از سلول های نر : به این دلیل که برای انگل جذابیت بیشتری دارد . بدین منظور ، در صورت وجود داشتن قاب وحشی بافی شده ، این قاب را در اختیار ملکه قرار می دهیم تا درون آن تخم ریزی کند و اگر قاب وحشی بافی در دسترس نبود ، یکی از شان هایی را که در آن حجره ی نر بیشتری وجود دارد ، در گوشه ی کندو قرار می دهیم . چیزی حدود 8 درصد از انگل ها ، جذب قاب نر می شوند . سپس می توان قاب را خارج کرد .
2- در آلودگی های بسیار شدید از روش حبس ملکه استفاده می کنیم . چون جرب برای تزاید نسل به شفیره نیاز دارد ، ملکه را به مدت 24 روز حبس می کنیم تا نتواند تخم گذاری کند . این روش به دلیل این که ملکه در حبس است و نمی تواند تخم ریزی کند ، ممکن است باعث بروز مشکلاتی از قبیل انسداد اویداکت و کاهش تخم ریزی شود . علاوه بر این حبس ملکه در این مدت ، ضررهای اقتصادی زیادی دارد .
3- روش دیگر ، حبس ملکه روی قاب های 3 تا 9 است که در این حالت خسارات کمتری به ملکه وارد می شود .
4- رفتار گاز گرفتن : تقویت رفتار گاز گیری زنبورهای کارگر با دادن پودر شکر به آنها .
5- استفاده از گرما : کنه در مقایسه با زنبورعسل نسبت به گرما از حساسیت بالاتری برخوردار است . بنابراین اعمال گرمای حدود 44 درجه ی سانتیگراد به مدت چند ساعت می تواند باعث نابودی بخشی از جمعیت کنه ها شود . در این روش باید مراقب بود که قاب ها بر اثر سنگینی نرم مومشان مشکل طبیعی و عمودی خود را از دست ندهند .
6- استفاده از اسیدها و روغن های طبیعی
روش های ژنتیکی : 1- تکثیر نژادهایی که نسبت به واروآمقاوم تر باشند .
2- پرورش زنبورهایی که دوره ی شفیرگی کوتاهتری دارند .
3- استفاده از زنبورهایی که رفتار گاز گیری بیشتری دارند .
در ضمن می توان از محلول اسید فرمیک 85% به دلیل سوزاندگی بالا استفاده کرد ؛ ولی در حالت عادی از محلول 60% بیشتر استفاده می شود .
همچنین می توان از ژل اسید فرمیک و نوار فیبری آن ، دستمال آغشته به اسید فرمیک که آن را روی قاب ها قرار می دهند و از از نوار آپیستان استفاده کرد .
استفاده از اسید فرمیک به این دلیل پیشنهاد می شود که اولاً طبیعی است و اثر سویی ندارد و به راحتی قابل دسترس است ، ثانیاً برعکس نوار آپیستان که بیشتر روی انگل بالغ مؤثر است ، اسید فرمیک هم بر جرب های بالغ و هم بر شفیره ها و هم بر مایت های تراشه ای مؤثر است .
لازم به ذکر است به دلیلی که بیان خواهد شد ، فقط در صورت لزوم از اسید فرمیک استفاده شود . معایب اسید فرمیک عبارتند از: سوزاننده بودن و این که اثرش فقط در دمای 25-18 درجه می باشد ، تأ ثیرهای منفی آن روی زنبورهای بالغ و غیر بالغ ، آسیب دیدن مختصر ملکه ، استفاده ی فصلی از آن که بیشتر در تابستان ، برای 4 وعده و به فاصله ی 4 روز صورت می گیرد . به جای اسید فرمیک می توان از اسید لاکتیک که مثل آن ماده ای طبیعی است و نیز از روغن ها واسانس های گیاهی مثل نعناع و آویشن استفاده کرد .
استفاده از داروهای سیستماتیک مثل نوار آپیستان ، نوار بایوارل ( Byvarol )، نوار آپیگارد ،محلول پرنیزینگ و فولبکس هم توصیه می شود.
در مورد مصرف آپیستان باید به این نکته توجه داشت که دارو به علت باقی ماندن در عسل و گرده ، در فصل تولید محصول ، منع مصرف دارد .
مهمترین عامل پیش گیری از بروز این بیماری ، استفاده از کلونی های قوی در سطح زنبورستانهاست .
عوارض آلودگی به آکاراپیس
انسداد تراشه های تنفسی ، از دست دادن مواد غذایی ، به وجود آمدن عفونت های ثانویه ، انتقال بیماری های عفونی ، فلجی مزمن ، آسیب مستقیم به عضله های پروازی ، تغییر در متبولیسم کلونی ، کاهش طول عمر و کاهش توانایی عضله های پروازی .
vetshoop.ir
اپلیکیشن موبایل دامپزشک همراه
برای تهیه محصولات دامپزشکی و دامپروری ، کتابها و فیلم های آموزشی از قسمت زیر استفاده کنید.
