استرس گرمایی در گله های پرورش طیور و راهکارهای مقابله با آن

استرس گرمایی در گله های پرورش طیور و راهکارهای مقابله با آن

استرس گرمایی یکی از عواملی است که به دلیل ایجاد ضررو زیان مالی ناشی از کاهش عملکرد طیور و افزایش تلفات ، میتواند به عنوان یک مشکل جدی برای پرورش دهندگان طیور مورد توجه قرار بگیرد چون ضرری که آن می تواند به صنعت مرغداری تحمیل کند چیزی کمتر از گامبورو و برونشیت نیست . علاوه بر به کار گیری روش های مناسب مدیریتی به منظور کاهش درجه حرارت محیط پرورش از قبیل تغییر سیستم پرورش از فضای باز به سالن های مجهز و بهبود و اصلاح جیره های غذایی ، نکته ای که توجه به آن حائز اهمیت است به حداقل رساندن اثرات شدید استرس گرمایی بر روی پرنده است . استفاده از مکمل های خوراکی حاوی الکترولیت ها از قبیل بیکربنات سدیم و کلرید پتاسیم می تواند به عنوان یک روشی برای تصحیح سطوح کاهش یافته دی اکسید کربن ، بیکربنات و پتاسیم خون در پرندگانی که از استرس گرمایی رنج می برند ، به کار رود.

به ادامه مطلب بروید

به طور کلی پرندگان زمانی دچار استرس گرمایی می شوند که بدن آنها در ایجاد تعادل بین حرارت تولید شده از بدن دچار مشکل شود.
با توجه به اوضاع و شرایط آب و هوای کشور ما در اکثر نقاط و در فصول گرم حرارت محیط چند ماه در سال بالاتر از حد مورد نیاز در مرغداری است ، مرغداران بایستی با به کارگیری روش هایی از بالارفتن درجه حرارت در سالن ها جلوگیری نمایند تا استرس حرارتی در سالن ها ایجاد خسارت نکند و یا به عبارتی دیگر ضایعات وارده به حداقل برسد . استرس حرارتی از مهمترین استرس های فیزیولوژیکی و محیطی است که مانند عوامل استرس زای دیگر مثل گرد و غبار ، واکسن ، سرو صدا و نامطلوب بودن تهویه ، نارسایهای تغذیه ای و ... سبب بر هم خوردن روابط موزون بیولوژیکی ارگانیزم موجود زنده شده و سبب تغییر در عادت و رفتار آنها و تاثیر بر روی کیفیت و کمیت تولید می گردد. مرغ برای حفظ فعل و انفعالات بدن بدون تغییرات مهم در ارگانیزم به حرارت 5/24-5/16 درجه سانتی گراد نیاز دارد که اصطلاحاَ حرارت اپتیموم و چهار چوب حرارتی خنثی می نامند. در دمای پایین تر از محدوده مذکور متابولیزم بدن فشرده تر شده و مصرف غذا بالا می رود که تخریب ضریب تبدیل غذایی از پی آمدهای آن است .
در دمای بالاتر ، بر حسب شدت ، فرکانس تنفسی شدیدتر می شود ، اشتها کمتر می گردد و تشنگی بیشتر می شود ، در نتیجه تجمع مرغ در اطراف آبخوری ها و هواکش ها بیشتر می شود ، تعداد تنفس افزایش می یابد ، میزان رشد روزا نه و مصرف غذا کاهش می یابد . تخم مرغ کم شده و اندازه آن کوچک و پوسته آن نازک می شود ، تولید اسپرم و خاصیت جوجه در آوری کم می شود ، درصد تلفات بالا می رود و حتی عوارض ظهور بیماری و کانی بالیسم ظاهر می گردد.
با چنین شرایطی برای پایین آوردن دمای سالن در نقاط گرم و در فصل تابستان می توان به عوامل زیر توجه داشت :
الف ) توجه به ساختمان واحدهای مرغداری :
در ساختمان لانه های مرغداری برای کنترل حرارت نکات زیر را باید مورد توجه قرار داد:
1- قرار دادن طول سالن ها در جهت شرقی و غربی در سیستم لانه های باز جهت کاهش تابش مستقیم اشعه خورشید.
2- تنظیم فواصل بین سالن ها به طوری که جریان هوا در حد معقولی تامین شود .
3- درختکاری محوطه سالن ها – درختانی در محوطه و جناحین سالن کاشته شوند که ضمن دارا بودن رشد سریع ، دارای خزان و برگ ریزان بوده تا از تابش مستقیم خورشید در فصول گرم روی سقف جلوگیری بعمل آورده و بالعکس در فصل سرد از آن بتوا نیم استفاده کنیم .
4- ایزولاسیون سالن خصوصأسقف از ورق های ایزولان به قطر 4-2 سانتی متر ، برای این منظور می توان ازپشم شیشه ، صفحات فیبر فشرده و بالاخره چوب استفاده نمود.
5- منظور کردن تعدادی هواکش با قدرت هوادهی و جابجایی هوای مناسب ، زیرا ا فزایش سرعت هوا باعث کاستن درجه حرارت محیط می گردد. لازم به توضیح است که جریان هوا همیشه در این ارتباط اثر مثبت ندارد بلکه وقتی که سرعت هوای سالن بیش از حد بالا رود به علت افزایش تبخیر سریع بدن جریان هوا اثر منفی خواهد داشت .
فن های داخلی را باید طوری تعبیه نمود که پروانه های آن به طور عمودی و مستقر شده و جریان هوا را به طور ا فقی برقرار سازد تا حداکثر جابجایی هوا را بر روی مرغها داشته باشیم .
6- وضعیت سالن – سقف سالن ها معمولاَ ممکن است مسطح ، شیب دار و یا مدور ( طاقی ) باشد . در هر یک از این حالات شیب دار باید در حدود 40-30 درصد شیب داشته باشد تا جریان هوای طبیعی برقرار شود ودرجه حرارت را پایین آورد .
سقف سالن ها باید لبه دار باشد تا در موقع تابش مستقیم نور خورشید به عنوان سایه بان مورد استفاده قرار گیرد. جهت انعکاس نور و عدم انتقال حرارت به داخل سالن هایی که از نظر ایزولاسیون مشکل دارند می توان از رنگ سفید و روشن برای رنگ آمیزی استفاده نمود .
7- تعبیه لوله های آب در طول سالن به طوری که در فواصل 7-5 متری به نازل ها و اسپرا تورهایی به ارتفاع 5/1 متر و با قدرت آبدهی 3 لیتر در ثانیه مجهز باشند. جهت اسپری آب در سالن ها هر نیم ساعت به مدت 5 دقیقه در نقاطی که رطوبت هوا پایین است می توان دستگاه را به کار انداخت .
8- استفاده از کولرهای آبی در مناطق خشک که توسط کانال های هوای سرد و مرطوب را به داخل سالن ها هدایت می کند . استفاده از این سیستم به شکل ا بتدای تر و ارزان تر در سیستم های لانه های باز ، با آویزان نمودن چهار چوب قابدار همراه با پوشال در مدخل ورود هوا در طول سالن است که با خیس نمودن پوشال ها به خنک شده هوای ورودی کمک خواهد شد.
ب) تغییرات در جیره غذایی :
در طول استرس حرارتی به لحاظ جلوگیری از ا فزایش حرارت بدن ، طیور غذا کمتر مصرف می کنند ، چون حیوان بر حسب میزان احتیاج به انرژی ، خوراک مصرف می کند و به محض تامین ا نرژی از خوردن خودداری می کند . در نتیجه اگر تغییراتی در جیره داده نشود حیوان دچار کمبود بعضی از مواد می گردد. بنابراین بسته به شرایط فصلی و میزان حرارت باید میزان مواد مغذی را در جیره تغییر داد. باید توجه داشته باشیم که به ازای هر یک درجه سانتی گراد انحراف از درجه حرارت خنثی یک درصد کاهش یا ا فزایش مصرف غذا خواهیم داشت . به عنوان مثال در سن 6 هفتگی به بعد چنانچه دمای سالن 34 درجه سانتی گراد باشد با احتساب 10 درجه سانتی گراد ا نحراف از درجه حرارت خنثی روزانه با 10 درصد کسری مواد مغذی در جیره روبرو خواهیم بود. درچنین حالت باید در محاسبه مواد مغذی جیره ، مقدار عددی مواد مغذی 10 درصد بیش از حد معمول باشد . در چنین حالتی بهتر است به جای افزایش میزان پروتئین اسید آمینه ها به خصوص لیزین و اسید آمینه های گوگرددار اضافه نمود. افزایش پروتئین ممکن است خود سبب تولید انرژی شده و سبب تشدید استرس حرارتی در طیور گردد که متخصصین بخش تغذیه کارخانه با توجه به موارد ذکر شده بهترین فرمول را آماده کرده و سپس تولید می کند تا این مشکل برطرف گردد.
ج) محدودیت های تغذیه ای :
متابولیزم هضم غذا باعث افزایش حرارت داخلی بدن می گردد . مقایسه پرندگانی که در طول مدت استرس حرارتی در دستگاه گوارش غذا دارند با آنهایی که تحت محدودیت جیره غذایی هستند نشان داده است که در دسته اول ، عوارض استرس حرارتی بیشتر از دسته ای است که در محدودیت غذایی بوده اند و دستگاه گوارش خالی داشتند.
با علم به اینکه مقاومت و مدت زمان زنده ماندن در استرس حرارتی با وزن طیور را بطه عکس دارد . مشاهدات عینی در گله های مادر در مقایسه با گله های گوشتی ( گذشته از مسئله تراکم که می توا ند در تلفات نقش داشته باشد ) با توجه به وزن بالا در رابطه با تلفات استرس حرارتی محدودیت جیره در گله های مادر در طول مدت استرس است که مقاومت آنها را به خوبی نشان می دهد . در این را بطه توصیه می گردد جهت بالا بردن مقاومت گله های گوشتی به استرس حرارتی در اوقات گرم روز که درجه حرارت سالن ها از 32 درجه سانتی گراد تجاوز می کند غذا از دسترس طیور خارج گردد . توصیه مذکور عملاَ در روزهای گرم تابستان در فاصله زمانی 10 صبح تا 4 بعد از ظهر( دمای بیشینه شبانه روز ) در تعدادی از فارم های شبانه روز در تعدادی از فارم های مازندران به کار گرفته شده و نتایج قابل توجهی داشت . قابل ذکر است که کسری دان مصرفی و کاهش رشد احتمالی در ساعات خنک شبانه روز قابل جبران است .
ه ) وضع فیزیکی دان :
حتی الامکان سعی شود از دان های فشرده ( پلت ) استفاده گردد زیرا باعث ازدیاد مصرف شده و از جنب و جوش و تحرک مرغ کاسته می شود که باعث کاهش حرارت بدن مرغ و کم شدن استرس گرمایی می گردد .
و) استفاده از ملاس یا دوغ جهت تحریک اشتها و بالا بردن مصرف غذا
در تهیه دان پلت از ملاس چغندر بعنوان پلت چسبان استفاده می شود که خود باعث افزایش اشتهای جوجه ها در شرایط استرس گرمایی می شود.
ز) تحریک اشتهای مرغ با به هم زدن دان 3-2 مرتبه در روز.
همچنین تنظیم ارتفاع دان در دا نخوری ها به حد کم 1-5/0 سانتیمتر به طوری که همیشه دان تازه در اختیار باشد.
ح ) افزایش ویتامین C :
در جیره به نسبت ( P.P.M ) 100-50 ویتامین C باعث سنتز هورمون های موثر در آزاد سازی انرژی برای اعمال اساسی بدن مثل ضربان قلب ، تنظیم فشار خون ، حرارت ، تنفس و... خواهد شد. با توجه به اینکه ویتامین C باعث تحریک اشتها شده و در حرارت بالا باعث می شود که مصرف دان در ا ثر گرما کم نشود. در نتیجه میزان رشد در هوار گرم کمتر کاهش می یابد.
د) استفاده از یخ در آب آشامیدنی طیور :
جهت تعدیل و کاستن درجه حرارت داخلی و تحریک به مصرف آب بیشتر که به طور ضمنی در مصرف دان تاثیر خواهد داشت در صورت امکان به آب آشامیدنی طیور در شرایط گرمای بالای 32 درجه سانتی گراد یخ اضافه شود.
در نشست سالیانه انجمن طیور ایالات متحده ، مقالاتی جهت شناخت بهتر مکانیسم استرس گرمایی و همچنین اتخاذ تدابیری مناسب جهت مقابله با آن ارائه شده بود . گرمادهی به پرندگان در سنین پائین ، میتواند سبب کاهش مرگ و میر این پرندگان در سنین بالاتر گردد . نتیجه فوق ، حاصل یک مطالعه گروهی است که توسط وزرات کشاورزی آمریکا ، آزمایشگاه رشد بیولوژی Beltsvile مریلند و دانشگاه ایالت پنسیلوانیا صورت پذیرفت .
آنها اندوکرین و سازشهای متابولیک جوجه های پرورش داده شده در آب و هوای گرم را بررسی نمودند . در این مطالعه ، در ابتدا ، جوجه های سه روزه را برای مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی گراد قرار دادند . در این میان ، جوجه هایی نیز بعنوان شاهد در دمای 32 درجه سانتی گراد نگهداری شدند . در روز 42 پرورش ، این دو گروه جوجه در دمای 5 .36 درجه سانتی گراد قرار داده شدند .
افزایش سطوح کورتیکواسترون پلاسما ، لپتین ، گلوکاگونها و همچنین کاهش سطوح هورمون تیروئید و انسولین ، بیانگر شرایط استرس گرمایی بود . در این مطالعه ، آن دسته از جوجه های گوشتی که در سه روزگی تحت شرایط گرمایی قرار گرفته بودند ، پاسخ هورمونی و متابولیک کمتری را در مقایسه با گروه شاهد از خود نشان دادند . در این دسته از جوجه ها ، افزایش ساختاری تیروئید ، سطوح بالای اسیداوریک خون و کاهش معنادار پروتئین ، قابل مشاهده بود . از سوی دیگر ، میزان تلفات جوجه های فوق در مقایسه با جوجه های شاهد ، 50 درصد کمتر بود .
پاسخ فیزیولوژیک :
در دانشگاه العین امارات متحده عربی ، تحقیقاتی به منظور بررسی تاثیرات استرس گرمایی بر جوجه های گوشتی سه هفته ایی در حال رشد صورت پذیرفت . موضوع تحقیق فوق ، بررسی تاثیرات دمای چرخشی میان 25 تا 36 درجه سانتیگراد و همچنین دمای ثابت 24 درجه سانتیگراد بر روی جوجه ها بود . در هریک از گروههای تحت مطالعه نیز تغذیه مورد دلخواه پرنده و یا تغذیه اجباری صورت پذیرفت .
وزن بدن و همچنین میزان رشد جوجه های پرورش یافته در دمای ثابت نسبت به دمای چرخشی بالاتر بود . همچنین ، افزایش ضریب تبدیل جوجه های قرارگرفته تحت استرس گرمایی ، مشهود بود .
بر اساس نتایج بدست آمده ، یک سوم از کاهش وزن جوجه های گوشتی فوق ، مستقیما بدلیل قرارگیری در دمای بالا بود . نتیجه نهایی این مطالعه آن که صرف هزینه هایی در جهت عایق بندی و همچنین تهویه ایی چون خنک کننده های تبخیری ، استرس جوجه ها را کاهش داده و سبب بهبود میزان تولید میشود .
تاثیرات حاصل از نور :
بر اساس مطالعات صورت گرفته در دانشگاه ایالت پنسیلوانیای آمریکا ، ارتباط مستقیمی را میتوان میان طول مدت نوردهی و میزان استرس گرمایی جوجه ها مشاهده نمود . این استرس گرمایی را میتوان بر اساس پارامترهای فیزیولوژیک جوجه ها بررسی نمود .
در این مطالعه ، دو گروه از جوجه های گوشتی چهار روزه در معرض نور ادامه دار قرار گرفتند ( 23 ساعت نوردهی و یک ساعت خاموشی ) . دو گروه دیگر از جوجه ها نیز در معرض برنامه نوری یک ساعت نوردهی و سه ساعت خاموشی ( برنامه نوردهی متناوب ) قرار گرفتند .
سپس یک گروه از جوجه های هر دسته در سن سه هفتگی زندگی در معرض گرمای 35 درجه سانتی گرادی قرار گرفتند . گروه شاهد نیز در دمای 24 درجه سانتی گراد پرورش داده شدند . وزن بدن در شش هفتگی زندگی ، مورد ارزیابی قرار گرفت .
با بررسی نتایج ، مشخص شد که وزن بدن جوجه های گوشتی پرورش یافته با نور متناوب ، بطور مشخص ، بیشتر از جوجه های پرورش یافته در نور ثابت بود . همچنین مشخص شد که نوردهی متناوب سبب کاهش میزان تلفات تحت شرایط استرس گرمایی در مقایسه با روش نوردهی ادامه دار ، میشود . میزان گلبولهای سفید شمارش شده و افزایش لنفوسیت ها نیز در پرندگان تلف شده تغییراتی را نشان می داد .
بنابراین ، از روش نوردهی متناوب میتوان در گله هایی که در معرض استرس گرمایی میباشند ، درجهت دستیابی به میزان رشد مناسب تر و پاسخ ایمنی بهتر ، استفاده نمود و بهتر است در شرایط استرس گرمایی برای افزایش دان مصرفی جوجه ها از برنامه نوردهی متناوب بصورت مقطعی استفاده کرد.
استفاده از الکترولیتها :
اضافه نمودن 25 .0 درصد یا 50 .0 درصد کلرید پتاسیم ، علاوه بر جبران میزان سطوح الکترولیت ، استرس را نیز کاهش داد . تاثیرات مشابهی نیز در هنگام اضافه نمودن نیم تا یک درصد کلرید پتاسیم به جیره های مصرفی ، گزارش شده است . نتایج فوق ، حاصل مطالعاتی پژوهشی در دانشگاه Parana برزیل بود .
این گروه از محققین به محاسبه میزان کلرید پتاسیم غذا و آب در طول دوره پایانی ، یعنی 21 تا 49 روزگی زندگی جوجه های گوشتی قرارگرفته تحت شرایط استرس گرمایی ( دمای 25 تا 35 درجه سانتی گراد ) پرداختند . آنها همچنین دریافتند که هیچیک از افزودنی های فوق که به جیره غذایی مصرفی یا آب اضافه میگردند سبب افزایش وزن ، افزایش مصرف آب و غذا نشد ولی میزان زنده ماندن را از 15% به 70 % افزایش داد.
سطوح اسیدهای آمینه :
در یک مطالعه تحقیقاتی ، تاثیرات فراهم نمودن لیزین بر جوجه های گوشتی 6 تا 8 هفته ، قرارگرفته در استرس گرمایی بررسی شد . مطالعه فوق در دانشگاه AuBurn صورت پذیرفت . در این مطالعه ، در ابتدا جیره واحدی شامل 18 درصد پروتئین خام و 3250 کیلوکالری انرژی فراهم شد . سپس جیره فوق به پنج بخش تقسیم شد و 5 میزان از لیزین ( 0.75 تا 1.15 درصد ) به جیره اضافه شد .
اگرچه وزن زنده پرندگان با لیزین تحت تاثیر قرار نگرفت و ضریب تبدیل غذا در برخی از سطوح لیزین ، افزایش یافت . در انتها نیز محققین به این نتیجه رسیدند که دمای بالا در شرایط رطوبت بالا ( 28 درجه سانتی گراد با 74 درصد رطوبت ) ، میزان رشد پرنده را کاهش داده و سبب افزایش نیاز مطلق پرنده به لیزین میشود . که البته ما با بالا بردن لیزین در دان تولیدی سعی کرده ایم که به این توصیه جامه عمل بپوشانیم
اضافه نمودن بتائین :
بتائین از افزودنیهای ضروری جیره های غذایی نیست ولی ، تحت شرایط استرس ، میتواند مفید واقع شود . در یک مطالعه پژوهشی ، که در دانشگاه پورتای مالزی صورت پذیرفت ، دو گروه از جوجه های گوشتی با یکدیگر مقایسه شدند . گروه اول ، جوجه های شاهدی بودند که جیره های عاری از بتائین را دریافت کرده بودند .
گروه دوم هم جوجه هایی بودند که جیره هایی حاوی 100 گرم به ازای هر کیلوگرم از جیره یا 500 گرم در هر لیتر آب آشامیدنی ، بتائین دریافت کرده بودند .
در 35 روزگی زندگی ، جوجه ها به مدت 4 ساعت در روز در دمای 34 درجه سانتی گرادی و رطوبت 75 درصد قرار گرفتند . در طول دوره 36 تا 41 روزگی ، دما به 36 درجه سانتی گراد به مدت 4 ساعت در روز ، افزایش یافت .
پس از بررسی نتایج ، هیچ تفاوتی میان وزن بدن یا ضریب تبدیل غذایی جوجه های شاهد و تحت آزمایش مشاهده نشد . این در حالی بود که اضافه نمودن بتائین در غذا یا آب آشامیدنی میزان دریافت آب را در جوجه های تحت آزمایش کاهش داد . از سوی دیگر اضافه نمودن بتائین به جیره ها ، سبب کاهش میزان تلفات تحت شرایط استرس شده بود ( 26.5 درصد ) .
همچنین ، افزودنی بتائین ، سبب کاهش دمای رکتال و همچنین کاهش میزان هتروفیل به لنفوسیت در مقایسه با گروه شاهد شد . نتایج این مطالعه ، پتانسیل مفید بتائین ، تحت شرایط استرس زای محیط را آشکار نمود .گروه مدریت تغذیه کارخانه شیرین دانه با افزایش کولین کلراید و مصرف بتافین که نام تجاری بتایین می باشد گام بلندی بسوی کاهش استرس گرمایی در واحدهای تحت پوشش برداشته است .
اضافه نمودن ویتامین C و E:
بطور قطع ثابت شده است که مصرف ویتامین C در کاهش استرس گرمایی نقش بسزایی دارد و در جلوگیری از سندرم آسیت بسیار موثر است .مصرف این ویتامین باعث بهبود اثر واکسیناسیون گامبورو نیزخواهد شد . ولی چون این ویتامین ذر اثر حرارت در دستگاه پلت از بین میرود لذا مرغداران گرامی باید از این ویتامین در آب طیور استفاده کنند .
اکنون مشخص شده است که احتیاجات ویتامین E در حالت تنش مخصوصا" تنش در درجه حرارت بالا افزایش می یابد . به همین دلیل مدیریت کارخانه با اضافه کردن مقادیر لازم از این ویتامین سعی در بهبود هر چه بیشتر کیفیت دان پلت کارخانه کرده است.
مدیریت هوای گرم در جوجه های گوشتی :
دمای محیطی بالا برای جوجه های گوشتی که بصورت صنعتی پرورش می یابند می تواند بسیار مخرب باشد . این اثرات مخرب با توجه به تراکم بالا و نیز پر درآوری ، در سنین بالاتر تشدید می شود . از سوی دیگر تغییرات ژنتیکی اعمال شده در طیور صنعتی که منجر به رشد سریع تر آنها شده می تواند اثرات سوء استرس گرمائی را افزایش دهد . با توجه به این مسئله که دمای طبیعی بدن طیور در حدود 41 درجه سانتیگراد است ، در طی استرس گرمائی وادار به تطابق حرارتی با محیط شده و در نتیجه نمی توانند بطور کامل به پتانسیل های ژنتیکی خود دست یابند .
واکنش های طبیعی جوجه های گوشتی در مقابل استرس های گرمائی:
جوجه های گوشتی جهت دستیابی مجدد به توازن حرارتی با محیط اطراف خود در طی استرس های گرمائی تغییرات رفتاری و فیزیولوژیک متعددی از خود نشان می دهند . شاید اولین واکنش جوجه ها به هوای گرم ، کاهش تحرک بدنی و ایستادن یا نشستن در کنار دیوارها یا آبخوریها باشد . اولین واکنش فیزیولوژیک جوجه ها به استرس گرمائی ازدیاد فعالیت سیستم های خنک کننده غیر تبخیری در بدن آنها می باشد . در طی این روند مسیر جریان خون از اندامهای داخلی مانند کبد ، کلیه ها و روده ها به سمت عروق محیطی تغییر می یابد و پرنده با بازکردن بالها و از دست دادن حرارت اضافی بدن استرس گرمایی را کاهش می دهد .
در صورتی که استرس گرمائی تشدید شود یا به عبارتی دیگر دمای محیط از 30 درجه سانتیگراد بالاتر باشد سیستم های خنک کننده تبخیری در بدن جوجه ها فعال می شود . با توجه به اینکه طیور در سطح پوست خود فاقد غدد عرقی می باشند تنها راه تبخیر آب دهان و مجاری تنفسی خواهد بود . در این شرایط تعداد تنفس جوجه از 25 بار در دقیقه تا 10 برابر افزایش یافته و به 250 بار در دقیقه می رسد . از دست دادن حرارت بصورت فوق انرژی زیادی مصرف می کند بطوریکه تبخیر هر میلی لیتر آب در حدود 540 کالری انرژی مصرف می نماید . این مصرف انرژی بطور مستقیم باعث کاهش راندمان تولید در طی استرس گرمائی خواهد بود .
از سوی دیگر رطوبت محیط اثر نامطلوب بر روی عملکرد این واکنش در طیور خواهد داشت . به همین دلیل‌در‌صورتیکه‌در‌طی استرس گرمائی رطوبت نیز بالا باشد با اثرات مخرب سنگین‌تری مواجه خواهیم شد ‌.
جوجه های گوشتی در طی استرس گرمائی مصرف دان خود را کاهش می دهند و این مسئله بخشی از فرآیند فیزیولوژیک تطابق با استرس گرمائی است . کاهش مصرف دان بالطبع باعث کاهش دریافت مواد لازم برای رشد می شود اما از سوی دیگر به دلیل کاهش انرژی حاصل از متابولیسم مواد غذائی شرایط مساعدتری را جهت تحمل استرس گرمائی فراهم می آورد .
راهکارهای مقابله با استرس گرمائی :
روشها و راهکارهای مقابله با استرس گرمائی در طی 2 مرحله قابل بررسی است :

الف) راهکارها و پیش بینی های لازم قبل از شروع گرما:
از طریق عایق بندی سقف و نیز ادامه آن حداقل بطول یک متر از طرفین می توان از میزان گرمای سالن پرورش کاست .
استفاده از موادی که نور آفتاب را منعکس می کنند در سطح بیرونی سقف سالن و یا رنگ آمیزی آن به رنگ روشن می تواند از شدت گرمای داخل سالن بکاهد .
با توجه به نقش تهویه مناسب در کنترل استرس گرمائی از صحت کار هواکش های سالن اطمینان حاصل نمائید . در صورت لزوم ، جهت افزایش سرعت هوا در سالن نسبت به تعبیه هواکش های کمکی داخل سالن اقدام نمائید .
در صورت استفاده از سیستم های خنک کننده تبخیری مانند پوشال ، قبل از شروع گرما نسبت به تعویض پوشالهای فرسوده و نیز کنترل سیستم توزیع آب اقدام فرمائید .
آبخوریهای اضافی جهت مصرف در زمان استرس گرمائی تهیه نمائید .
در طی فصلی که توقع گرمای زیادی دارید از جوجه ریزی با تراکم بالا بپرهیزید . لازم به ذکر است که تراکم و تعداد جوجه ریزی تنها بر اساس مساحت سالن انجام نمی شود بلکه عواملی مانند سیستم های تهویه سالن ، مدیریت و تجهیزات نیز در این مسئله نقش اساسی دارند .
با توجه به کاهش برداشت دان در طی استرس گرمائی ، شرایط لازم جهت جبران این مسئله و توزیع مناسب و گسترده‌تر دان در طی ساعات خنک و نیز روشنائی کافی جهت تحریک و برداشت دان را در شب فراهم نمائید
ب) راهکارهای مقابله با استرس گرمائی در زمان اوج گرما:
تهویه باید به حداکثر برسد تا از این طریق علاوه بر خنک کردن بدن طیور با استفاده از جریان هوا ، گاز آمونیاک و رطوبت و دی اکسید کربن تولید شده نیز از سالن خارج شود . در شرایطی که رطوبت محیط زیر 70% باشد می توان از لایه های پوشال جهت خنک کردن سالن در پنجره های هواده استفاده کرد .همانطور که گفته شد طیور بطور طبیعی در طی استرس گرمائی میزان مصرف دان را کاهش می دهد ، بنابراین طبیعی است که پرورش دهندگان به دنبال راهکارهائی جهت تحریک مصرف دان در طی استرس گرمائی باشند . به یاد داشته باشید هر راهکار مدیریتی که مصرف دان را تشدید کرده یا موجب ازدیاد فعالیت بدنی در طی اوج دوران گرما شود اثرات منفی اقتصادی و تولیدی به همراه خواهد داشت زیرا ازدیاد مصرف دان تولید حرارت ناشی از متابولیسم را افزایش داده و احتمالاً میزان تلفات را نیز افزایش خواهد داد . در مقابل توصیه می شود در طی ساعت اوج گرما طیور را با محرومیت از غذا مواجه نموده تا علاوه بر کاهش انرژی متابولیسمی ناشی از هضم و جذب مواد غذائی ، تحرک و فعالیت طیور برای برداشت دان را نیز کاهش داده و با ایجاد آرامش و به حداقل رساندن تحرک بدنی انرژی تولید شده از فعالیت عضلانی را نیز به حداقل برسانیم . پیشنهاد می شود یک ساعت قبل از اوج گرما از طریق بالا بردن دانخوریها یا جمع آوری دان ، مصرف دان را متوقف نمائید . در نظر داشته باشید بعد از افت دمای محیط از طریق ازدیاد تعداد دانخوریها و استفاده از محرکهائی مانند روشنائی می توان این کاهش برداشت دان را جبران نمود .
تدارک آب خنک و کافی برای جوجه هائی که در شرایط استرس گرمائی هستند بسیار ضروری است . در این رابطه ازدیاد تعداد آبخوریها می تواند بسیار مؤثر باشد . به یاد داشته باشید طیور در دوران گرما تمایل کمتری به تحرک داشته و باید آبخوریها در کمترین فاصله از آنها قرار بگیرند . از سوی دیگر با توجه به برهم خوردن توازن الکترولیت ها در طی استرس گرمائی افزودن الکترولیت ها به آب می تواند مؤثر واقع شود . بعضی از محققان معتقدند دریافت بعضی املاح مانند بی کربنات پتاسیم ، کلرید پتاسیم ، کلرید سدیم و کلرید آمونیم از طریق آب مصرفی در شرایط استرس گرمائی می تواند مفید باشد .
ازدیاد انرژی از طریق ازدیاد میزان چربی در جیره امکان پذیر است . میزان ویتامین ها و مواد معدنی جیره باید بر اساس حجم دان مصرفی جوجه ها مجدداً محاسبه شود . پروتئین ها در مقایسه با کربوهیدراتها و چربی ها در طی فرآیند متابولیسمی گرمای بیشتری تولید می کنند ، بنابراین مصرف دانی که اسید آمینه آن متعادل و مناسب نباشد استرس گرمائی را افزایش خواهد داد . یاد آور می شویم در این شرایط بالانس میزان اسیدهای آمینه جیره باید با دقت بسیار انجام شود و در این رابطه باید تلاش شود که جیره با پروتئین کمتر و با استفاده از اسیدهای آمینه سنتتیک خصوصاً متیونین و لیزین بسته شود بر طبق این تحقیق کارخانه شیرین دانه در ایام گرم سال میزان روغن جیره و تراکم بقیه موارد را افزایش می دهد .
از سوی دیگر در طی شرایط گرم و مرطوب انتخاب و مصرف داروهای ضد کوکسیدیوز مناسب در کنار انتخاب و مصرف ضد قارچ های افزودنی به دان باید با دقت فراوان انجام گیرد . که در صورت سفارش مرغداران گرامی این داروها به دان افزوده می شود.

برای تهیه محصولات دامپزشکی و دامپروری ، کتابها و فیلم های آموزشی از قسمت زیر استفاده کنید.